Những Sự Thâm Nhập Của Chất Độc Vào Sinh Vật Gây Hại.

Chất độc thâm nhập vào cơ thể theo các con đường khác nhau: qua đường tiêu hóa (thuốc vị độc), qua đường hô hấp (thuốc xông hơi), qua da hay biểu bì (thuốc tiếp xúc). Mặc dù thâm nhập vào cơ thể bằng con đường nào đi nữa, những chất độc muốn gây nên một ảnh hưởng nào đó lên cơ thể sinh vật đều phải thâm nhập được vào phía bên trong tế bào của sinh vật đó.

1/ Sự thâm nhập của chất độc vào tế bào

a. Sơ lược về kết cấu tế bào
Tế bào trưởng thành tiêu biểu kết cấu căn bản gồm có: màng nguyên sinh, nguyên sinh chất, nhân, bộ máy golghi, ty thể và những vi thể khác. Riêng đối với tế bào thực vật và một vài vi sinh vật, phía bên ngoài màng nguyên sinh còn có màng tế bào – đó là một màng cellulose cứng đảm bảo cho tế bào được bền vửng.
b. Sự thâm nhập của những chất vào phía bên trong của tế bào
Màng tế bào có thể thẩm thấu rất rộng lớn đối với những chất khoáng và những chất hữu cơ. Thường quá trình hấp thụ những chất đi qua màng này xẩy ra dựa vào sự hấp thụ phân tử, sự trao đổi ion hoặc kết hợp hóa học.
Màng nguyên sinh chất có kết cấu chuyên hóa cực kỳ phức tạp và là vật cảng thứ hai trên con đường những chất xâm nhập vào cơ thể do những nhân tố sau:

• Tính thấm lựa chọn : những chất đi qua màng tế bào với tốc độ khác nhau, việc này làm cản trở khả năng khuyếch tán của đa số chất vào tế bào. Tuy vậy tính thấm này có thể thay đổi khi có tế bào bị một ảnh hưởng nào đó. Như khi chịu sự ảnh hưởng của nguyên nhân gây bệnh, tế bào có khả năng bị kích thích hoặc bị thương tổn và khi đó tính thấm của màng tế bào nâng cao lên rõ rệt, lúc đó những chất – bao gồm cả chất độc sẽ khuyếch tán mau chóng và phía bên trong tế bào cho đến lúc cân bằng về áp suất được xác lập Khả năng hấp thụ của toàn khối nguyên sinh chất: khả năng này được đặc thù bởi một hệ số nào đó. Khi bị chất độc ảnh hưởng thì hệ số này được tăng lên do tính hấp thụ của khối nguyên sinh chất được tăng lên, kết trái là chất độc thâm nhập vào tế bào với một tốc độ nhanh hơn.
• Khả năng hấp phụ của màng nguyên sinh chất: Nhất là đối với những kim loại nặ ng như Hg, Cu, As… Những chất độc này thường phản ứng với những nhóm thio và amin của màng tế bào, trong nhiều trường chúng đã phá hủy màng tế bào để đi vào phía bên trong. Nói chung những chất hữu cơ thường thâm nhập vào tế bào bằng con đường khuyế ch tán dưới dạng phân tử qua những khe lipoprotein của màng tế bào. Những chất độc vô cơ như những hợp chất của Cu, Fe, Zn… thường thâm nhập vào tế bào dưới dạng ion hoặc phân tử.

2/ Sự thâm nhập của chất độc vào cơ thể côn trùng
Những thước trừ sâu thâm nhập vào cơ thể côn trùng theo 3 con đường: qua bộ máy tiêu hóa (thuốc vị độc); qua biểu bì (thuốc tiếp xúc) và qua con đường hô hấp (thuốc xông hơi). Với từng cách thâm nhập, chất độc sẽ bị chuyển hóa theo các hướng khác nhau và gây nên các ảnh hưởng khác nhau.
a. Ảnh hưởng vị độc

• Sự hấp thụ chất độc: Những thuốc vị độc cùng với thức ăn đi vào cơ thể côn trùng. Từ lúc bắt đầu vào miệng, đi qua ống thực quản, cho đến lúc vào trong túi thức ăn, chất độc được chuyển hóa từ dạng không hòa tan sang dạng hòa tan. Khi đến ruột giữa, quá trình đồng hóa chất độc xẩy ra mạnh mẽ. Bằng phương pháp thẩm thấu hoặc phá hủy vách ruột giữa, chất độc từ ruột chuyển vào huyết dịch. Cùng với huyế t dịch, chất độc vận chuyển đi khắp cả người, thâm nhập và ảnh hưởng vào những trung tâm sống quan trọng (như hệ thần kinh, hệ men), hoặc giữ trong những mô (như mô mỡ).
• Sự bài tiết chất độc: trong suốt quá trình tiêu hóa thường không phải tất cả số lượng chất độc đều được cơ thể hấp thụ và đồng hóa. Một phần chất độc không kịp hoặc không được chuyển hóa thành trạng thái hòa tan sẽ bị thải ra ngoài bằng con đường bài tiết qua ruột sau và lổ hậu môn. Như vậy đi qua ruột với tốc độ càng nhanh, chất độc bị bài tiết đi ra ngoài càng nhiều, và vậy nên càng ít ảnh hưởng đến cơ thể dịch hại. Một vài chất như Asen đã gây nên sự co bóp ruột giữa làm cho chất độc một phần bị tống ra khỏi cơ thể côn trùng.

b. Ảnh hưởng tiếp xúc

• Biểu bì côn trùng được kết cấu đa phần bởi 3 lớp: biểu bì trên, biểu bì ngoài và biểu bì trong. Lớp biểu bì trên ở ngoài cùng có độ dầy khoảng 0,2 – 0,8 µ kết cấu từ một hỗn hợp acid béo, cholesterin và protein. Biểu bì, đa số là lớp biểu bì trên lá vật chướng ngại quan trọng nhất trên con đường thâm nhập của các chất không tan trong sáp và lipit. Thường biểu bì ở chân và đệm chân của côn trùng tương đối mỏng nên chất độc thâm nhập qua các chỗ này khá là dễ dàng. Ở một vài côn trùng, biểu bì còn được bao quanh bởi một lớp sáp ở phía bên ngoài (như rệp sáp).
• Thông thường chỉ có các chất hữu cơ hòa tan được trong lipoit và lipoprotein mới thâm nhập được qua biểu bì. Sau khi qua được bểu bì, chất độc sẽ lan vào huyết dịch và truyền đi khắp cơ và ảnh hưởng như trong trường hợp những chất vị độc. Một số loại thuốc trừ sâu nhất là một số loại dầu, tinh dầu có thể hình thành một lớp mỏng vững chắc bao trùm cơ thể côn trùng làm cản trở quá trình hô hấp của chúng, và vậy nên những chất này có thể giết côn trùng ngay cả khi chưa thâm nhập được vào cơ thể. Chẳng hạn như dầu khoáng DC Trons Plus do hãng Caltex sản xuất, dầu khoáng SK do Hàn quốc sản xuất.

c. Ảnh hưởng xông hơi

• Bằng dạng hơi, chất độc thâm nhập vào cơ thể côn trùng qua hệ thống khí quản. Chúng khuyếch tán qua vách khí qu ản và vi khí quản vào huyết dịch, lây lan trong thân và gây ngộ độc cho côn trùng.

• Khi tiếp xúc với những chất độc xông hơi, côn trùng thường phản ứng tự vệ bằng phương pháp đóng những lổ thở lại. Nhờ có lượng oxy có chứa trong khí quản, chúng có thể chống chịu được một thời gian ổn định. Cho đến lúc hết lượng oxy dự trữ, chúng mới buộc phải mở những lổ thở ra; vậy nên để diệt trừ được dịch hại, ta phải giử cho không khí xung quanh dịch hại luôn có chứa khí độc ở nồng gây chế t trong một thời gian tương đối dài thì mới có hiệu quả. Chính vì thế mà chất độc xông hơi chỉ phát huy công dụng khi được vận dụng ở các nơi có khoảng không gian cố định như kho, khoang tàu, nhà kính…

3/ Sự thâm nhập của chất độc và cơ thể loài gặm nhấm

Thường là chỉ ứng dụng các chất vị độc hoặc xông hơi để diệt trừ các loài gặm nhấm.

• Chất vị độc sau khi đi vào bộ máy tiêu hóa những loài gặm nhấm được đồng hóa ổ dạ dầy. Tiếp đến chất độc nguyên chất hoặc những sản phẩm chuyển hóa của chính nó thấm qua vách ruột vào máu và được máu truyền đi mọi nơi bên trong cơ thể. Những loài gặm nhấm có khướu giác và vị giác cực kỳ phát triển lại rấ t đa nghi nên chúng có thể phản ứng tự vệ bằng phương pháp lẩn tránh, không ăn bả độc hoặc bằng phương pháp nôn mửa bả độc ra ngoài.
• Chất độc xông hơi thâm nhập dễ dàng vào phổi của loài gặm nhấm và từ đấy được máu vận chuyển đi khắp cả người. Ngoài khả năng theo huyết dịch đến những cơ quan khác và gây ảnh hưởng, chất độc xông hơi còn có thể ảnh hưởng lên chính huyết dịch, làm không còn khả năng vận chuyển khí oxy, khí carbonic và những chất khác gây ảnh hưởng nhiều đến khắp cả cơ thể.