Côn Trùng, Nhện Và Ốc Gây Hại Trên Lúa Và Cách Phòng Trừ.

1.Sâu cuốn lá (Cnaphalocrosis medinalis)

• Khả năng gây bệnh

Trong 1 vụ lúa, sâu thường phát sinh 2 lứa ở giai đoạn đẻ nhánh và lúa đứng cái làm đòng, trỗ. Lứa sâu thứ 2 thường có mật độ cao, hại trên lá đòng làm tác động lớn đến năng suất cây lúa và đặc biệt trong thời tiết thời tiết nắng mưa chen kẽ.

• Giải pháp quản lý

– Liên tục thăm đồng để phát hiện và ngăn ngừa, diệt trừ kịp lúc khi sâu còn ở tuổi nhỏ. – Ngưỡng xử lý là 30 con/m2 (lúa đẻ nhánh) và 20 con/m2 (đòng – trỗ). – Phun: Karate 2/5EC, Virtako 40WG hoặc Voliam Targo 063SC. Hình 1: (A) Tuổi đời sâu cuốn lá lúa ; (B) Sâu bệnh lúa thời kỳ đẻ nhánh; (C) Sâu bệnh lúa thời kỳ trỗ – chín.
2. Sâu đục thân (Scirpophaga incertulas)

• Khả năng gây bệnh

Trong 1 vụ, sâu thường phát sinh 2 lứa. Sâu non lứa 1 gây dảnh héo ở thời kỳ lúa đẻ nhánh, tuy tác hại không cao nhưng đây chính là nguồn sâu cho lứa 2/ Sâu lứa 2 thường phát sinh trùng với thời gian lúa đòng – trỗ đây chính là thời kỳ bị phá hại rất nghiêm trọng đến năng suất lúa. Cần chú ý ngăn ngừa kịp lúc ngay từ lứa 1 để giúp tránh bộc phát.

• Giải pháp quản lý

– Theo dõi chặt chẽ diễn biến của sâu để xác định chuẩn xác thời gian bướm ra rộ, hay có ổ trứng trên đồng. Giải quyết ngay khi nhìn thấy có từ 0,3 ổ/m2/ – Một số loại thuốc chuyên trị sâu đục thân là Virtako 40WG, Voliam Targo 063SC. Đối với các diện tích có mật độ cao từ (0,5 – 1 ổ trứng/m2) cần phải làm là phải phun kép 2 lần cách nhau khoảng 5 ngày mới cho hiệu quả rất cao. Hình 2: (A) Tuổi đời sâu đục thân lúa; (B) Sâu đục thân gây hiện tượng bông bạc.
3. Nhện gié (Steneotarsonemus spinki)

• Khả năng gây bệnh

Nhện sư nâng cao quần thể lớn và nhanh do sinh sản mạnh, tuổi đời ngắn. Nhện gié có thể gây thất thoát đến sấp xỉ 60% năng suất. Chúng gây bệnh trên toàn bộ những bộ phận của cây lúa như bẹ lá, gân lá, bông lúa gây trỗ nghẹn, ở trên vỏ trấu hạt lúa và gié lúa gây lép đen, thỉnh thoảng nhện cũng đục và chui vào khoang mô của bẹ để gây bệnh, tập trung đa phần từ thời kỳ mạ – đẻ nhánh – trổ. Vết hại lúc đầu là những chấm nhỏ có thể hình chữ nhật, màu trắng vàng đến vàng nhạt sau này thành nâu đậm hoặc thâm đen. Những vết hại tập kết thành từng đám màu nâu nhạt, nâu đậm đến thâm đen trông giống như vết “cạo gió“.

• Giải pháp quản lý

– Cày vùi hoặc đốt hết tàn tích cây lúa vụ trước đó và tránh lúa chét mọc sau khi thu hoạch. – Diệt trừ sạch cỏ bờ để nhện không có nơi trú ngụ. – Cho đất nghỉ từ 10-15 ngày. – Đất ruộng phải được làm kỹ, đánh bùn, san phẳng trước khi tiến hành gieo, cấy. – Mật độ sạ 80-100 kilogam/ hecta và với lúa cấy: 45-50 kilogam/ hecta. – Thăm đồng liên tục, theo dõi sư xuất hiện gây bệnh của nhện gié hại lúa, xịt thuốc có hỗn hợp những hoạt chất Abamectin 18g/Lít + Chlorantraniliprole , (Lamda-Cyhalothrin + Thiamethoxam)… ở các thời điểm khi đạt chồi nhiều nhất, đòng trỗ và sau trỗ đều. Hình 3: (A) Tuổi đời của nhện gié; (B) Vết “cạo gió” trên bẹ lúa; (C) Mặt trong bẹ lá bị nhện hại cũng thâm đen; (D) Nhện sống và gây bệnh mặt trong bẹ lúa; (E) Nhện đẻ trứng ở mặt trong bẹ lúa.
4. Bọ xít hôi (Leptocorisa oratorius )

• Khả năng gây bệnh

Bọ xít xuất hiện và gây thiệt hại vào thời kỳ lúa trỗ đến ngậm sữa. Chúng chích hút chỗ tiếp giáp của 2 vỏ trấu để hút sữa làm hạt lép, lửng. Bọ đã phát triển hoàn chỉnh hoạt động mạnh vào xế chiều và sáng sớm. Mỗi con cái có khả năng đẻ hàng trăm trứng. Khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều thích phát triển. Trà lúa giai đoạn đầu thường bị bọ xít gây bệnh nặng hơn, đặc biệt các ruộng trỗ muộn.

• Giải pháp quản lý

– Diệt trừ lúa chét, cỏ dại trên ruộng. – Gieo sạ/cấy lúa hàng loạt trên 1 cánh đồng. – Sử dụng ánh sáng đèn hoặc lửa để cuốn hút bọ xít bay vào chết. – Sử dụng lưới kéo phía trên mặt ruộng để bắt bọ xít. – Sử dụng xác bọ xít giã ra pha với nước xịt trên ruộng để xua đuổi. – Xịt thuốc có hoạt chất Lambda-Cyhalothrin hay hỗn hợp Thiamethoxam + Lamda-Cyhalothrin khi mật số cao vào buổi sáng sớm hoặc xế chiều. Hình 4: (A) Tuổi đời bọ xít hôi; (B) Hạt lúa và gạo bị bọ xít hôi gây bệnh.
5. Sâu phao (Nymphula depunctalis)

• Khả năng gây bệnh

Sâu phao cắn lá cây lúa non thành từng đoạn, rồi cuộn lại sống trong ống lá rơi xuống mặt nước được gọi là sâu “phao”. Sâu thường ăn vào buổi tối, hay khi trời râm. Sâu làm nhộng ở những khe nứt nẽ, khu vực đất chung quanh gốc lúa. Sâu thường phá giai đoạn mạ, lúa đẻ nhánh, sâu thường phá cực kỳ nhanh có thể cắn trụi ruộng này sang ruộng khác, các năm mưa nhiều ngập úng sâu thường phá mạnh. Cây lúa bị hại có thể khôi phục, tuy vậy thời gian sinh trưởng nối dài từ 7- 10 ngày.

• Giải pháp quản lý

– Cho nước vào ngập ruộng sử dụng rỗ vớt hết những phao sâu rồi đốt hay chôn vùi. – Giữ ruộng không bị ngập nước hoặc rút cạn nước nhiều ngày để diệt trừ được sâu phao. – Thả vịt vào đề ăn sâu. – Sử dụng một số loại thuốc có hoạt chất như (Chlorantraniliprole + Thiamethoxam) hay (Chlorantraniliprole + Abamectin)… Hình 5: (A) Sâu cắn phao thả trôi phía trên mặt nước; (B) Ruộng lúa bị sâu phao gây thiệt hại ; (C) Tuổi đời sâu phao.
6. Sâu phao đục bẹ (chưa định danh)

• Khả năng gây bệnh

Ngoài lúa, sâu phao đục bẹ sống trên lúa chét, cỏ lồng vưc, cỏ đuôi phụng, cỏ cú, lúa cỏ… chúng ăn mất phần bìa phiến lá lúa rồi sử dụng tơ kết hai mảnh lá ghép lại hình thành phao cư trú. Sâu non thò đầu ra khỏi phao, đục thủng bẹ xuyên qua thân cây lúa tạo ra nhiều lổ thủng, gây thối, úng nước, ruộng lúa bị chết thành từng vạt lớn. Sâu gây bệnh nặng ở điều kiện ngập nước, từ 10 ngày đến tượng khối sơ khởi. Sâu này có tập tính sinh hoạt vừa giống với sâu phao vừa giống sâu đục thân lúa nhưng không giống hoàn toàn. Cây lúa bị hại sẽ kém phát triển, đọt bị vàng, không nảy chồi, dễ chết, mất năng suất rất nghiêm trọng.

• Giải pháp quản lý

– Thăm đồng liên tục khi nhìn thấy buớm rộ, sau một tuần sẽ có sâu non nở ra. – Tránh để mưc nước quá cao, vì sâu phao dễ phát tán theo nước. – Không sạ quá dầy hoặc bón thừa phân đạm. – Ứng dụng thuốc hóa học khi nhìn thấy dấu hiệu trên bẹ lúa, cần phối hợp rút và giảm nước cạn, xịt thuốc xong vài ngày mới cho nước dần dần vào ruộng. Sử dụng một số loại thuốc có hoạt chất như (Chlorantraniliprole + Thiamethoxam) hay (Chlorantraniliprole + Abamectin)… Hình 6: Tuổi đời sâu phao đục bẹ
7. Rầy nâu (Nilavarvata lugens)

• Khả năng gây bệnh

Rầy nâu chích vào cây lúa để hút nhưa, chúng giữ lại trên nơi đó 1 vệt nâu cứng làm cản trở sư luân chuyển nước và dưỡng chất nên thân, lá bị cháy khô, khi mật độ cao gây nên hiện tượng cháy rầy. Chúng có thể sống quần tụ cao. Cả rầy non và trưởng thành đều không thích ánh sáng trưc xạ nên chúng sống gần gốc lúa, chích hút ngay thân lúa, khi bị động có thể nhảy rơi xuống nước. Rầy có cánh có xu tính với ánh sáng (nên thường vào đèn vào buổi tối ). Bên cạnh đó rầy nâu còn là môi giới lây bệnh virus trên lúa như bệnh lúa cỏ, lùn xoắn lá. Phân của rầy nâu chứa đựng nhiều đường là môi trường cho nhiều loại nấm sinh trưởng tạo ra bệnh bồ hóng ở gốc lúa làm cản trở quang hợp.

• Giải pháp quản lý

– Sử dụng giống kháng hoặc chịu đựng. – Có thể sủ dụng giống ngắn ngày thay cho giống dài ngày. – Không bón nhiều phân đạm, không sạ/cấy quá dầy. – Gieo sạ tập trung, đúng vụ. – Khi lúa giáp tháng, có thể thả cá rô phi, cá mè vào ruộng. – Dùng thuốc có hoạt chất Thiamethoxam, Pymetrozine, Lambda-Cyhalothrin. – Không nên sử dụng một số loại thuốc trừ sâu, rầy có ảnh hưởng đến quần thể thiên địch. Hình 7: (A) Tuổi đời rầy nâu; (B) Rầy nâu cánh ngắn sống tụ tập ở gốc lúa; (C) Ruộng lúa bị cháy rầy.
8. Sâu cắn gié (Leucania separata)

• Khả năng gây bệnh

Sâu thường phát sinh nhiều trên đồng trũng, thấp, độ ẩm cao, nhiều cỏ, khí hậu ẩm và mát. Sâu non bò lên ngọn để ăn gie lúa làm lúa trỗ rơi rụng nhiều. Sâu non càng lớn ăn càng mạnh. Sâu non đêm chui lên cắn phá lúa, ngày trời nắng chui xuóng gốc để ẩn náu. Các năm mưa bão nhiều sâu phát sinh hại nặng.

• Giải pháp quản lý

– Bảo tồn thiên địch của sâu như ong ký sinh, nhện, kiến, vi khuẩn và nấm. – Làm đất kỹ, dọn dẹp sạch cỏ trong ruộng và bờ. – Không để ruộng khô nước sớm khi lúa trỗ. – Khi phát hiện có sâu gây bệnh sử dụng thuốc có hoạt chất như Lamda-cyhalothrin (Chlorantraniliprole + Thiamethoxam) hay (Chlorantraniliprole + Abamectin)… – Nên xịt thuốc khi sâu còn tuổi nhỏ mới đạt hiệu quả rất cao. Hình 8: Tuổi đời sâu cắn gié.
9. Bọ trĩ (Stenchaetothrips biformis)

• Khả năng gây bệnh

Bọ trĩ trưởng thành và non đều hút nhưa khiến cho lá có màu vàng đỏ, lá non hầu hết bị quăn lại, không khôi phục được. Bọ trĩ gây bệnh cho lúa ngay bắt đầu khi gieo đẻ nhánh tiếp đến hạ dần tới lúc lúa trỗ. Bọ trĩ thường hại nặng các ruộng thiếu hụt nước. Con đã phát triển hoàn chỉnh sống đến 3 tuần, hoạt động cả ngày và đêm. Chúng ẩn lấp trong lá nõn hoặc những chót lá quăn do không ưa ánh sáng trưc xạ. Khi trời râm mát chúng bò ra ngoài. Trong quần thể có 95% là con cái. Bọ trĩ sinh sản đơn tính là chính yếu. Giải pháp quản lý – Giữ mưc nước ổn định, bón phân hài hòa. Sau khi bọ trĩ phá hại, bón thêm urea hỗ trợ cây khôi phục nhanh. – Đối với các ruộng lúa non, cạn nước, khi mật số bọ trĩ cao cần điều tra số lượng thiên địch trước khi quyết định xử lý thuốc. – Đề phòng chống bọ trĩ nên tiến hành xử lý hạt giống trước khi tiến hành gieo sạ bằng thuốc có hoạt chất Thiamethoxam, Defenoconazole, Fludioxonil – Khi bọ trĩ gây thiệt hại có thể dùng Thiamethoxam để phun. Hình 9: (A) Tuổi đời bọ trĩ; (B) Bọ trĩ trưởng thành; (C) Dấu hiệu gây bệnh trên lúa;
10. ỐC BƯƠU VÀNG (Pomacea canaliculata)

• Khả năng gây bệnh

– OBV liên tục có mặt trên ruộng đồng, khả năng gây bệnh lớn cho ruộng lúa trong vòng 1 tháng tuổi. – Cây lúa bị OBV cắn phá sẽ không có thể hồi phục, nhiều khu ruộng do không chủ động quản lý nước nên khi OBV gây bệnh phải gieo sạ lại. – Tập quán trồng trọt lúa nước và có mùa mưa trong năm là điều kiện tốt cho OBV sinh sản, lây lan phát tán gây bệnh mạnh cho ruộng lúa.

• Giải pháp quản lý

– Liên tục thu gom ốc và ổ trứng trên đồng, ao hồ, kênh rạch công cộng…trước và sau khi sạ để ngăn ngừa mật số OBV. – Trước khi sạ/cấy, nên đánh rãnh trên ruộng và các chỗ có rất nhiều nước ốc sẽ tập trung, thuận lợi cho việc thu gom. – Sử dụng lưới chắn ốc ở đường nước chảy hay khi bơm. – Thả vịt vào ăn ốc nhỏ ở trước sạ và sau khi lúa lớn. – Nếu mật số ốc cao cần có mạ dư phòng khi sạ hay chuyển qua cách thức cấy. Cắm cọc nhử ốc đến đẻ rồi gom để diệt trừ. – Chủ động quản lý nước gây giảm khả năng dịch chuyển của ốc. – Hạn chế diệt trừ OBV bằng hóa chất vì cực kỳ dễ gây ảnh hưởng xấu cho môi trường. Hình 10: (A) Tuổi đời ốc bươu vàng; (B) ốc bươu vàng cắn phá