Côn Trùng- Tuyến Trùng Gây Hại Trên Cà Phê Và Cách Quản Lý.

1. Mọt đục cành cà phê (Xyleborus morstatti)

• Khả năng gây bệnh

– Mọt (thành trùng) đục vào mặt dưới của cành bằng một lổ nhỏ (1mm), thâm nhập vào giữa, đào thành một hầm ngầm, mỗi con cái có khả năng đẻ khoảng 30-50 trứng vào đó. Sâu non phát triển ở thành vách của hầm ngầm. – Tuổi đời của mọt đục cành từ 30-35 ngày. Chúng phát triển mạnh trong thời điểm mùa khô, vào những tháng 3-6, đa phần gây bệnh trên cây cà phê giai đoạn kiến thiết căn bản, trước khi bước vào giai đoạn kinh doanh. – Cành bị hại, rỗng ruột, lá có màu nâu sẫm, héo rũ mau chóng, rồi chết khô trên cây.

• Giải pháp quản lý

– Trồng cây che bóng mát. – Nên cắt bỏ hàng loạt trong vườn phần bị mọt hại và đốt thiêu hủy. – Phun một trong những hoạt chất sau để diệt trừ thành trùng: Lamda-cyhalothrin, Cypermethrin, Profenofos… Hình 1: (A) Mọt đục vào cành cây; (B) Mọt đục và thải phân ra ngoài; (C) Mọt đục và làm rỗng cành cà phê.

2. Mọt đục quả cà phê (Stephanoderes hampei )

• Khả năng gây bệnh

Mọt (thành trùng) thích sống và gây thiệt hại trên quả già, chín và có khả năng sống trên quả khô rụng. Thành trùng là bọ cánh cứng nhỏ, màu nâu hoặc đen, dài 1-1,6 milimét. Chúng đục vào nhân quả, ăn phá phôi nhũ hình thành rãnh nhỏ để đẻ trứng. Con đực có cánh màng bị thoái hóa, do cánh ngắn nên không bay được và ở luôn trong trái ít di động. Chúng có khả năng sống đến vài tháng và bắt đầu đẻ trứng từ 10-21 ngày sau khi vũ hóa. Con cái đẻ từ 70-80 trứng và nở sau 6-11 ngày. Ấu trùng màu trắng, không chân, cực kỳ nhỏ, cơ thể thường cong hình chữ C. Thông thường thời gian ấu trùng từ 14-28 ngày và nhộng từ 7- 15 ngày. Trong 1 trái có thể có khá nhiều thành trùng và ấu trùng cùng sinh sống, có khi đến 90 con trong 1 trái, gây nên trái bị rụng non, chín ép, hạt bị lép, chất lượng hạt bị hạ. Khi bị hai nặng, năng suất hạt có thể hạ đến 80%.

• Giải pháp quản lý

– Vệ sinh, dọn dẹp sạch trái rụng và trái khô trên cây, tránh nguồn phát tán cho vụ sau. – Phun 1 trong những hoạt chất sau để diệt trừ thành trùng: Lamda-cyhalothrin, Cypermethrin, Profenofos… Hình 2: (A) Con đã phát triển hoàn chỉnh của mọt đục quả cà phê; (B) Mọt đục vào thịt trái; (C) Vết đục của mọt đục ở đít trái; (D) Trái bị mọt hại đồng loạt.

3. Rệp sáp /vảy (Ferrisia virgata)

• Khả năng gây bệnh

Có rất đa số loài rệp vảy nhưng phổ biến nhất là rệp vảy nâu. Trưởng thành cái không có cánh và được bọc bằng vỏ nâu, phồng lên hình bán cầu dài 2-3 milimét. Trưởng thành đực có cánh dài 1,2 milimét, màu xanh vàng nhạt. Trứng nhỏ được đẻ thành ổ ở phía dưới vỏ của con cái, khi đã nở rệp chưa có vỏ, màu vàng nhạt hình bầu dục, rệp bám vào cành lá hút dịch cây khiến cho cành lá kém phát triển. Rệp thường gây bệnh vào mùa khô nóng.

• Giải pháp quản lý

– Cắt và tiến hành thiêu hủy cành, nhánh bị rệp vảy gây bệnh. – Tưới đủ nước cho vườn cây. – Phun xịt trừ rệp sáp trên cây bằng những hoạt chất như Thiamethoxam, Profenofos, hay hỗn hợp Cypermethrin + Profenofos, Thiamethoxam + Lamda-cyhalothrin.

4. Rệp sáp (Pseudococcus mercaptor)

• Khả năng gây bệnh

– Rệp cái không cánh, dài 4 milimét, mình có rất nhiều sợi sáp màu trắng. Rệp đực nhỏ hơn, có cánh, không có sáp, mắt đen lớn, râu và chân có rất nhiều lông ngắn. – Trứng có hình bầu dục, nhỏ, dính cùng nhau thành ổ tròn, phía bên ngoài có lông tơ trắng bao trùm. Rệp lúc mới nở màu hồng, chân tương đối phát triển, chưa có sáp. – Rệp cái đẻ trứng, sau khi đã nở, rệp tập trung từng đám ở kẻ lá, chồi non, những cuống của chùm hoa, quả. Mùa khô nóng, rệp bò xuống gốc cây. Nhựa cây và chất dịch do rệp tiết ra làm thức ăn cho loài nấm Bornetinia corium, sợi nấm này đan thành tổ che đậy rệp. Rệp chích hút rễ và gốc cây làm cây sinh trưởng yếu, lá vàng có khả năng bị chết dần. Rệp sáp phấn cũng tiết dịch làm môi trường cho nấm bồ hóng đen phát triển dẫn dụ kiến đến. Rệp chích hút nhựa làm bông quả khô rụng.

• Giải pháp quản lý

– Trồng 1-2 vụ phân xanh trước khi có thể trồng, cà phê để ngăn ngừa rệp gây thiệt hại. – Phun xịt trừ rệp sáp trên cây bằng bằng những hoạt chất như Thiamethoxam, Profenofos, hay hỗn hợp Cypermethrin + Profenofos, Thiamethoxam + Lamda-cyhalothrin. – Trừ rệp hại gốc bằng tưới những dung dịch thuốc nói trên hoặc rải thuốc hạt như Diazinon, Carbofuran vào gốc. Hình 4: (A) Rệp sống thành quần thể và gây bệnh trên trái cà phê; (D) Rệp gây bệnh tạo ra bồ hóng (mụi đen) trên lá.

5. Sâu đục thân màu trắng (Xylotrechus quadripes)

• Khả năng gây bệnh

Thời kỳ trứng nối dài 10 ngày, ấu trùng 10 tháng, nhộng 1 tháng. Ấu trùng có màu trắng hoặc vàng ở phía đầu lớn và thon nhọn về phía sau đuôi. Con đã phát triển hoàn chỉnh màu đen, dài có đầu màu xám. Ở trên cánh có rất nhiều vân màu trắng. Sâu đục thân màu trắng là một loài gây bệnh rất nghiêm trọng nhất trên cà phê Arabica. Chúng gây bệnh trên chồi non của thân làm vàng lá. Ấu trùng đục vào cành gây nên héo và khô cây. Cây 7-8 năm tuổi bị hại sẽ chết sau 1 năm, vườn cà phê già bị hại cây có khả năng không chết nhưng sẽ sinh trưởng kém, hạ năng suất.

• Giải pháp quản lý

– Trên giống cà phê Arabica có thể trồng cây che mát. – Cần theo dõi thời gian hoạt động của thành trùng tập trung vào tháng 3-9 dl. – Vệ sinh và dọn tàn dư các loại thực vật trong vườn. – Sử dụng thanh que để bắt ấu trùng sinh sống trong vỏ cây. – Xịt thuốc hay sử dụng gạc hay bông thấm thuốc, nhét vào những hốc nơi ấu trùng sinh sống 1 lần vào tháng 4-5 và tháng 10-11 dl. Loại hoạt chất dùng có hiệu quả là Profenofos hay hỗn (Profenofos + Cypermethrin). Hình 5: (A) Ấu trùng sâu đục thân màu trắng gây bệnh trên thân cà phê; (B) Con trưởng thành của sâu đục thân màu trắng; (C) Vết đục của sâu phía trên mặt cây cắt ngang thân.

6. Tuyến trùng hại rễ (Meloidogyne sp. và Pratylenchus sp.)

• Khả năng gây bệnh

Tuyến trùng sống trong đất, chúng bám vào rễ lông hút của cây cà phê để chích hút và sinh sống và làm cây cà phê bị héo vàng và chết. Tuyến trùng sống trong đất, thường gây bệnh vào mùa mưa, phát tán nhờ nước. Vết thương do tuyến trùng chích hút còn là cửa ngỏ cho nấm bệnh xâm nhập và lây nhiễm gây thối rễ, chết cây.

• Giải pháp quản lý

– Dọn dẹp sạch tàn tích cây trồng vụ trước đó – Luôn giữ sạch cỏ dại, tạo tơi xốp cho đất, bón phân hài hòa và đầy đủ dưỡng tố. – Dùng thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) để ngăn ngừa, diệt trừ: Tervigo 20SC – Khi cây bị hại nặng cần nhổ bỏ, tiến hành xử lý đất bằng vôi bột 1 thời gian rồi mới trồng lại. Hình 6: Rễ cà phê bị tuyến trùng gây bệnh

7. Ve sầu (Purana guttularis)

• Khả năng gây bệnh

– Ve sầu bùng phát mạnh do sự sụt giảm của những loài thiên địch ăn mồi như kiến… – Mỗi con cái có khả năng đẻ từ 400-600 trứng và đẻ thành từng ổ 10-20 trứng trên những cành nhỏ, trứng nở sau 4-14 tuần phụ thuộc từng điều kiện ngoại cảnh. Ấu trùng tuổi 1, sau khi đã nở, sẽ rơi xuống đất, đào hang sâu từ 15-40 centimét, chúng có khả năng sống từ 2-17 năm và chích hút hệ thống rễ trong đất. Ấu trùng năm cuối cùng (đa phần loài 13-17 năm) thường sinh ra những mô đất cao từ 6-10 centimét phía trên mặt đất để giúp tránh đất quá ẩm hay úng nước. Ấu trùng đến kỳ vũ hóa leo lên cành, lá cây để lột xác. Loài 13-17 năm thường vũ hoá hàng loạt (tháng 5-6). Loài 2-7 năm vũ hoá từ tháng 4-9/ Ve sầu trưởng thành chỉ sống từ 2-4 tuần. Chúng hút nhựa thân cây để sống. Ve sầu đực kêu để quyến rũ con cái. – Ấu trùng gây bệnh ở bộ phận rễ tơ của cây cà phê làm cây chậm phát triển, còi cọc, rụng lá và rụng quả xanh, hạ năng suất. Rễ cà phê bị ấu trùng ve sầu gây bệnh tạo điều kiện thuận lợi cho một vài nấm, tuyến trùng tấn công.

• Giải pháp quản lý

– Tỉa, thu gom tiêu huỷ những cành nhỏ tạo thoáng đãng và hủy nơi ve sầu đã đẻ trứng. – Sau khi tiến hành thu hoạch cần cào bồn tạo môi trường sống không có lợi cho ấu trùng ve sầu tuổi nhỏ (tuổi 1-2). – Sử dụng lưới nylon bao bọc quanh thân, cành ngăn cản ve sầu đẻ trứng sau khi vũ hóa (tháng 5-6 dl). – Phủ màng nylon chung quanh gốc cây không cho ấu trùng sau khi đã nở chui xuống đất (tháng 6-9 dl) – Sử dụng keo dính chuột hoặc những keo khác có tẩm thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) bôi chung quanh thân cà phê ở gốc cách mặt đất 10-20 centimét, nhằm ngăn ngừa và diệt trừ ấu trùng ve sầu từ dưới đất leo lên cây vũ hoá. – Sử dụng tăm xe chọc sâu 25-30 centimét vào lổ trong đất để giết ấu trùng. – Sử dụng bẫy đèn cuốn hút trưởng thành ở thời kỳ vũ hoá rộ (tháng 5-9 dl). – Hạn chế diệt trừ trắng thảm cỏ nhằm duy trì hệ sinh vật đất, tạo ra nhiều nguồn thức ăn cho ấu trùng. – Khi phát hiện ấu trùng gây bệnh thì tiến hành xử lý tưới gốc với hoạt chất Thiamethoxam. Hình 7: (A) Ve sầu trưởng thành trên quả cà phê; (B) Ve sầu vũ hóa

8. Sâu đục thân mình hồng (Zeuzera coffeara)

• Khả năng gây bệnh

Trưởng thành là một loài bướm trắng với rất nhiều chấm xanh biếc, thân dài 20-30 milimét, màu đỏ và được phủ bằng lớp lông trắng. Sâu non đẫy sức dài 30-50mm màu hồng. Nhộng dài 15-34mm vẫn sống trong thân cây. Bướm đẻ trứng thành từng ổ vào vỏ cây, sâu non đục vào giữa thân cây hay cành cấp 1-2 và đùn mạt gỗ ra ngoài gây ảnh hưởng nhiều đến phát triển và sinh trưởng của cây thậm chí làm gãy ngang làm chết cây. Khi trưởng thành, chúng bay ra ngoài tìm các nơi cành lá xanh tốt chi chít để đẻ trứng.

• Giải pháp quản lý

– Trồng cây che bóng gây giảm cường độ ánh sáng. – Tạo hình sửa cành cho cây có một dạng hình hài hòa. – Thân cây được bao phủ từ trên xuống bên dưới. – Với cây bị bệnh nặng cần cưa cắt đoạn thân có sâu đem xử lý đốt thiêu hủy. – Dùng một vài hoạt chất sau để ngăn ngừa, diệt trừ: Profenofos hay hỗn (Profenofos + Cypermethrin). Hình 8: Vết đục của sâu đục thân